Không ai được nói rằng tôi sẽ chết. Mãi đến khi tôi về nhà chồng, mẹ chồng tôi bảo tôi rằng, cứ mười đứa con gái bó chân thì chỉ một đứa sống sót, không chỉ riêng ở huyện tôi mà trên cả đất nước Trung Hoa).
Tất cả những gì tôi được biết là việc bó chân sẽ khiến tôi có nhiều khả năng lấy chồng hơn và đưa tôi đến gần hơn với một tình yêu tuyệt vời nhất, một niềm hạnh phúc lớn lao nhất trong cuộc đời người đàn bà - con trai. Theo hướng đó, mục tiêu của tôi là phải có được một đôi chân bó hoàn hảo với bảy đặc điểm rõ rệt: chúng sẽ phải nhỏ, hẹp, thẳng, nhọn và cong, song cũng phải thơm tho và mềm mại trong lớp vải bó. Trong số những yêu cầu này, độ dài là quan trọng nhất. Bảy phân - tính từ gót chân đến đầu ngón cái - là lý tưởng. Tiếp đến là hình dáng. Một đôi chân hoàn hảo phải có dáng như búp sen. Nó phải đầy đặn và tròn trịa ở gót, thuôn thành mũi nhọn về phía trước, toàn bộ sức nặng dồn cả vào ngón cái. Thế tức là các ngón chân khác và xương má chân phải bị đập vỡ ra và bẻ cong xuống dưới gan bàn chân cho tiếp giáp với gót chân. Cuối cùng, kẽ chân, được tạo ra bởi phần chân trước và gót chân, phải đủ sâu để che khuất một phần thịt lớn vuông góc trong những nếp gấp. Nếu tôi có thể đạt được tất cả những điều đó thì hạnh phúc sẽ đến với tôi.
Vào buổi sáng ngày hai mươi bốn tháng Tám âm, chúng tôi cúng Bà Chúa Chân Nhỏ món bánh thang viên, còn hai bà mẹ thì đặt những đôi hài bé xíu trước tượng Quán Âm Bồ Tát. Tiếp đến, mẹ và thím đem tất cả phèn, chất làm se, kéo, kéo cắt móng đặc biệt, kim và chỉ ra. Họ kéo những dải băng dài họ tự tay làm ra, rộng chừng năm phân, dài ba phân và hồ bột nhẹ. Sau đó, tất cả phụ nữ trong gia đình tôi đi lên gác. Chị tôi lên sau cùng, với xô nước sôi nấu bằng rễ cây dâu, thân quả hạnh nhân, nước tiểu, thảo dược và những loại rễ cây đặc biệt khác.
Vì là đứa lớn nhất, tôi bắt đầu trước tiên, và tôi quyết tâm thể hiện sự can đảm của mình. Mẹ tôi rửa chân cho tôi và đắp phèn vào để làm cơ co lại, ngăn bớt máu và mủ tiết ra. Mẹ cắt móng chân tôi thật ngắn. Suốt thời gian đó, vải bó chân được ngâm ướt, để khi khô đi trên da tôi, nó càng siết chặt hơn. Tiếp đó, mẹ cầm đầu tấm băng, đặt lên mu bàn chân tôi, sau đó kéo nó trùm vào bốn ngón chân nhỏ để bắt đầu quá trình cuộn chúng xuống dưới bàn chân. Từ chỗ đó, mẹ quấn ngược mảnh vải ra sau gót chân tôi. Một vòng khác quấn quanh mắt cá chân giúp bảo vệ và giữ ổn định cho hai vòng trước. Mục đích là để gập các ngón chân cho chạm đến gót, tạo ra cái kẽ, nhưng vẫn để lại ngón cái để cho tôi có thể đi lại được. Mẹ lặp đi lặp lại các bước này cho đến khi hết vải; thím và bà nội tôi chăm chú nhìn qua vai mẹ trong suốt khoảng thời gian đó, nghĩ chắc là không cần chỉ bảo điều gì nữa. Cuối cùng, mẹ tôi khâu chặt đoạn cuối lại để các băng vải không bị tuột ra, hoặc tôi sẽ không thể tháo ra được.
Mẹ lại tiếp tục làm như vậy với bàn chân còn lại của tôi; sau đó, thím tôi bó chân cho Mỹ Nguyệt. Trong lúc chúng tôi bị bó chân, em ba nói nó khát nước và đi xuống dưới nhà. Khi chân của Mỹ Nguyệt đã được bó xong, mẹ tôi gọi em ba, nhưng không thấy nó trả lời. Một giờ trước đó, hẳn mẹ sẽ bảo tôi đi tìm nó, nhưng trong hai năm tiếp theo tôi không được phép xuống dưới nhà. Mẹ và thím đi tìm khắp nhà rồi chạy ra ngoài tìm. Tôi muốn chạy đến gần cái cửa sổ mắt cáo để nhìn ra ngoài, nhưng chân tôi đã bắt đầu đau buốt vì áp lực đè lên xương và của chỗ bó chặt cứng khiến máu không thể lưu thông được. Tôi nhìn sang Mỹ Nguyệt, mặt cô nàng lúc ấy trắng bệch như tên gọi của nó. Hai hàng nước mắt lăn dài trên má.
Từ bên ngoài, giọng của mẹ và thím vọng đến chỗ tôi khi họ gọi, “em ba, em ba!”
Chị và bà nội tôi chạy đến gần song cửa và nhìn ra ngoài.
“Ây dà,” bà nội tôi lẩm bẩm.
Chị tôi liếc nhìn chúng tôi. “Mẹ và thím đang ở bên nhà hàng xóm. Em có nghe tiếng thét của em ba không?”
Mỹ Nguyệt và tôi lắc đầu.
“Mẹ đang lôi em ba ra đường,” chị tôi tường thuật.
Giờ thì chúng tôi đã nghe thấy giọng của em ba, “Không, con không đi, con không muốn bó chân!”
Mẹ tôi quát lên, “Đồ vô dụng. Mày là nỗi hổ thẹn đối với tổ tiên nhà này.” Đó là những lời chửi mắng thậm tệ song không hề lạ tai; ngày nào bọn tôi chả nghe trong thôn này.
Em ba bị đẩy vào buồng, nhưng vừa ngã ra sàn, nó lập tức chồm dậy, chạy vào góc nhà, và co rúm lại trong đó.
“Mày phải bó chân. Không còn cách nào khác đâu,” mẹ tôi tuyên bố, mắt em ba đảo lia lịa khắp buồng để tìm một nơi ẩn nấp. Nó bị kẹp chặt và không gì ngăn lại được cái việc sắp phải xảy ra. Mẹ và thím xông vào nó. Nó cố gắng lần cuối cùng để toài ra khỏi vòng tay của mẹ và thím, nhưng chị tôi đã chộp lấy nó. Em ba mới chỉ sáu tuổi, nhưng nó cố hết sức quẫy đạp. Chị tôi, thím và bà nội đè nó xuống sàn, trong khi mẹ tôi vội vã quấn cuộn vải bó chân vào. Suốt lúc bó chân, em ba gào thét. Thỉnh thoảng, hai tay nó vùng được ra, nhưng lại bị tóm lấy ngay. Mẹ nới lỏng đôi chút với bàn chân của nó trong một giây, nhoằng cái cả cái chân đó đã vùng ra quẫy đạp liên hồi, dải vải bó dài bay tung lên xoắn lượn như dải lụa của người nhào lộn. Mỹ Nguyệt và tôi kinh hãi. Đây không phải là cách cư xử của mọi người trong nhà này. Nhưng tất cả chúng tôi chỉ có thể giương mắt ngồi nhìn, vì lúc đó những cơn đau buốt nhói đang lan từ bàn chân lên cẳng chân. Cuối cùng, mẹ tôi cũng làm xong việc. Mẹ ném phịch cái bàn chân vừa bó xong của em ba xuống nền nhà, đứng dậy, nhìn xuống đứa con gái út của mình với vẻ căm ghét, rồi rủa: “Đồ vô dụng!”
Bây giờ tôi sẽ viết về những giờ phút, rồi những tuần sau đó, khoảng thời gian mà lẽ ra trong cuộc đời dằng dặc như cuộc đời tôi nó sẽ chẳng là gì cả, nhưng thực ra, với tôi, nó là vĩnh viễn.
Mẹ nhìn tôi đầu tiên, vì tôi là đứa lớn nhất. “Đứng lên.”
Ý tưởng này vượt quá tầm hiểu biết của tôi. Đôi chân tôi đau nhói. Chỉ trước đó vài phút, tôi còn tin chắc về lòng can đảm của mình. Giờ đây tôi phải nghiến răng để không khóc nhưng không được.
Thím tôi vỗ nhẹ vai Mỹ Nguyệt. “Đứng dậy đi nào con.”
Em ba vẫn còn rên rỉ trên sàn nhà.
Mẹ kéo phăng tôi ra khỏi ghế. Từ đau đớn không thể diễn tả nổi cảm giác này. Các ngón chân bị bó chặt cho quặp hẳn xuống dưới bàn chân nên toàn bộ sức nặng của cơ thể tôi dồn cả xuống phần phụ của bàn chân. Tôi cố gắng giữ thăng bằng bằng cách ngả người về phía sau và dồn lực lên gót chân. Khi mẹ tôi trông thấy thế, bà đánh tôi.
“Bước đi!”
Tôi cố gắng hết sức. Khi tôi lê bước về phía cửa sổ, mẹ tôi cúi xuống và lôi em ba đến chỗ chân bà, kéo nó đến gần chị gái tôi, nói: “Dẫn nó đi lại trong buồng mười lần.” Nghe thấy thế, tôi biết điều gì sắp xảy đến với tôi, và điều đó gần như không thể hiểu được. Chứng kiến những điều đang diễn ra, nhưng là người có địa vị thấp nhất trong nhà, thím tôi nắm tay con gái lôi ra khỏi ghế. Nước mắt tuôn lã chã trên mặt tôi khi mẹ dắt tôi đi lại trong buồng. Tôi nghe thấy tiếng nức nở của chính mình. Em ba vẫn la hét và cố vùng vẫy để thoát khỏi tay chị tôi. Bà nội, người đàn bà có uy nhất trong nhà, chỉ quan sát mọi việc và giữ cánh tay còn lại của em ba. Bị hai người khỏe hơn mình nhiều kẹp hai bên, thân thể em ba phải khuất phục, nhưng thế không có nghĩa là cái miệng nó ngớt kêu la oán thán. Chỉ có mỗi Mỹ Nguyệt là nén chặt được những cảm xúc của mình, điều đó cho thấy nó là một đứa con gái ngoan, mặc dù nó là đứa thấp kém trong gia đình tôi.
Sau khi chúng tôi đi đủ mười vòng, mẹ, thím và bà nội mới để chúng tôi yên. Bọn tôi, ba đứa bé gái bị liệt dở bởi sự hành hạ thể xác ấy, nhưng thử thách mới chỉ bắt đầu. Chúng tôi không ăn nổi. Thậm chí với cái bụng rỗng không, chúng tôi vẫn ói mửa vật vã bởi nỗi đau đớn tột độ. Cuối cùng, mọi người trong nhà cũng đi ngủ cả. Đặt lưng xuống thật chẳng khác nào được ân xá. Thậm chí đặt hai bàn chân nằm thẳng trên cùng một mặt phẳng với thân người cũng đỡ đau đi bao nhiêu. Nhưng giờ khắc trôi qua, một cơn đau khác lại đến. Chân của chúng tôi bỏng rát như thể bị đặt trong lò than. Những tiếng thút thít lạ lùng cứ bật ra từ miệng chúng tôi. Tội nghiệp chị gái khi phải ở cùng buồng với chúng tôi. Chị cố xoa dịu chúng tôi bằng những câu chuyện cổ tích và nhẹ nhàng nhắc chúng tôi nhớ rằng mọi cô gái ở mọi tầng lớp trên đất nước Trung Hoa rộng lớn này đều phải trải qua cái việc mà chúng tôi đang phải chịu đựng để trở thành những người đàn bà, người vợ và người mẹ xứng đáng.
Không ai trong chúng tôi ngủ được đêm ấy, nhưng tới ngày thứ hai mọi cơn đau chúng tôi cảm thấy trong ngày đầu tiên còn tăng lên gấp đôi. Cả ba chúng tôi đều cố gắng nới lỏng vải bó, nhưng chỉ có em ba là vùng hẳn được một bàn chân ra. Mẹ đánh vào tay chân nó, bó lại chân cho nó, và phạt nó phải đi thêm mười vòng quanh buồng nữa. Mẹ lại còn liên tục lắc nó một cách thô bạo và móc máy nó, “mày có muốn bị bán làm đồng dưỡng tức cho nhà người ta không hả? Giờ chưa quá muộn đâu. Tương lai đó có thể là của mày đấy.”
Suốt đời bọn tôi thường phải nghe lời đe dọa đó, nhưng chưa từng nhìn thấy một đồng dưỡng tức nào cả. Phủ Vĩ này quá nghèo nên không ai lại đi rước thêm một cô vợ chân to, bướng bỉnh và chẳng ai cần đến cả, nhưng chúng tôi cũng chưa từng thấy hồ ly tinh, ấy vậy mà chúng tôi vẫn tuyệt đối tin là có những thứ đó. Vì thế, khi mẹ tôi dọa vậy thì em ba tạm thời đầu hàng.
Vào ngày thứ tư, chúng tôi nhúng đôi chân bị bó vào xô nước nóng. Rồi lớp vải bó được tháo ra, mẹ và thím kiểm tra móng chân của chúng tôi, cạo những cục chai, rửa sạch những lớp da chết, chấm nhẹ phèn và nước thơm để khỏa lấp bớt mùi hôi thối từ chỗ thịt bị rữa nát, rồi bó chân bằng một lớp vải mới sạch sẽ, lần này còn chặt hơn lần trước. Ngày nào cũng tập đi. Cứ bốn ngày lại thay băng một lần. Cứ hai tuần lại thay một đôi giày mới, càng ngày càng nhỏ hơn. Các bà các cô mấy nhà hàng xóm ghé thăm, mang cho chúng tôi bánh bao nhân đậu đỏ, hy vọng xương chân của chúng tôi sẽ mau mềm hơn, hoặc ớt khô, và mong rằng chân chúng tôi sẽ mảnh mai và nhọn như thế. Các chị em kết nghĩa của chị tôi cũng tới thăm với những món quà nhỏ từng động viên họ trong lúc bó chân. “Cắn vào đuôi bút lông của chị đây này. Đầu nó mỏng và thanh tú. Nó sẽ giúp chân em trở nên mỏng và thanh tú như vậy.” Hay “ăn mấy củ năng này đi. Chúng sẽ bảo thịt da em teo lại.”
Căn buồng phụ nữ trở thành nơi rèn luyện. Thay vì phải làm việc nhà như lệ thường, chúng tôi phải đi đi lại lại trong buồng. Mỗi ngày mẹ và thím lại bắt chúng tôi đi nhiều hơn. Mỗi ngày bà nội tôi đều tham gia giúp đỡ họ. Khi mệt, bà nằm nghỉ ở một chiếc giường nào đó và chỉ đạo các hoạt động của chúng tôi. Khi trời lạnh hơn, bà nội kéo thêm tấm chăn đắp lên người. Khi ngày càng trở nên ngắn hơn và đêm xuống nhanh hơn, lời nói của bà cũng trở nên ngắn ngủi và khó hiểu hơn, cho đến khi bà hầu như chẳng nói năng gì mà chỉ nhìn vào em ba, mong muốn đôi mắt và cơ thể nó theo kịp những bước đi.
Với chúng tôi, sự đau đớn không hề thuyên giảm chút nào. Sao có thể thuyên giảm được chứ? Nhưng chúng tôi học được bài học quan trọng nhất cho mọi người phụ nữ: muốn tốt thì phải tuân phục. Ngay những tuần đầu tiên này, một bức tranh về những người đàn bà là chúng tôi sau này đã bắt đầu hình thành. Mỹ Nguyệt sẽ là người giỏi chịu đựng và xinh đẹp trong mọi hoàn cảnh. Em ba sẽ l
